Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju ZHMS CG

Mreža stanica za kvalitet vazduha
 

Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju vrši permanentno praćenje kvaliteta vazduha u skladu sa Uredbom o osnivanju, Zakonom o hidrometeorološkim poslovima („Sl.list CG“, br.26/10) i programom Svjetske Meteorološke Organizacije - SMO. Time je programska šema usklađena sa potrebama nacionalnog i međunarodng programa. Osnovni cilj monitoringa kvaliteta vazduha je kontrola i procjena stepena kontaminacije vazduha u donjem sloju atmosfere, praćenje stanja zagađenosti i uticaja lokalnih i regionalnih izvora emisije, u korelaciji sa meteorološkim uslovima.

Nacionalna mreža

Osnovna mreža monitoringa kvaliteta vazduha i padavina obuhvata 17 mjernih mjesta. Stanice za kvalitet vazduha su uglavnom smještene na meteorološkim stanicama Zavoda . Izuzetak su stanice na aerodromima Golubovci, Tivat kao i stanica u Podgorici za kvalitet padavina koja je izmještena, kod Biotehničkog instituta, jer položaj meteorološke stanice nije reprezentativan sa aspekta uzorkovanja padavinske faze. Na aerodromima Golubovci i Tivat domicilne službe vrše stalna meteorološka mjerenja. Na stanici Mendra, za sada nema meteoroloških mjerenja. Osim fizičkohemijskih parametara, na ovim stanicama se mjere i neophodni meteorološki parametri prizemnog sloja vazduha, u standardnim sinoptičkim terminima. Stanica Žabljak radi u režimu nacionalnog programa, sa istim mjernim programom kao i ranije, kada je imala status EMEP stanice.

Slika 1. Mapa mreže stanica za mjerenje kvaliteta vazduha

Međunarodna mreža

EMEP program. Ovaj program se od 2019. sprovodi na novoj lokaciji na Velimlju. Selekcija lokacije izvršena je u skladu sa smjernicama EMEP. Obezbijeđen je prostor za stanicu, ugrađena neophodna infrastruktura, postavljene prostorije za smještaj mjerne opreme, priručne laboratorije i smještaj osoblja. Oprema je obezbijeđena donacijom EU.

Mjerni program je usklađen sa Nivoom 1 EMEP monitoringa i obuhvata hemijska i meteorološka mjerenja. Hemijski program čine: automatsko mjerenje sadržaja SO₂, O₃, NO, NO_x (gasna faza), kao i PM10 i PM2,5 (čestice) u vazduhu, automatsko uzorkovanje padavina (mokra depozicija), mjerenje osnovnog hemizma padavina i sadržaja izabranih metala u padavinama i u PM. Uzorkovanje i mjerenje usklađeni su sa EMEP smjernicama. Na stanici će se vršiti i dopunska mjerenja, kao hemizam 24h uzoraka padavina. Meteorološki program sadrži automatska mjerenja pravca i brzine vjetra, temperature i relativne vlažnosti vazduha, količine padavina, u skladu sa meteorološkim standardima.

MEDPOL stanica u Herceg Novom je ustanovljena 1991.godine na lokaciji meteo stanice. Program se sastojao iz mjerenja sadržaja ukupnih lebdećih čestica, teških metala u njima, određivanja opšteg hemijskog sastava padavina. Period uzorkovanja je 24h. Nova lokacija stanice je rt Mendra, gdje je stanica u procesu instalacije.

Tabela 1. Koordinate mreže stanica za kvalitet vazduha ZHMS u Crnoj Gori

Proučavanjem i praćenjem zagađenosti atmosferskih padavina u velikoj mjeri se može određivati i pratiti stepen zagađenosti atmosfere. Fizičko-hemijske karakteristike padavina zavise od oblasti u kojoj se formira vazdušna masa, oblačnog sistema i nivoa zagađenja u podoblačnom sloju gde se javljaju padavine, pa se može reći da sastav padavina u velikoj mjeri oslikava sastav atmosfere. Sa druge strane, padavine se mogu posmatrati i kao sredstvo kojim se zagađujuće materije mogu prenijeti u druge medijume životne sredine, i kojim se njihov uticaj može proširiti na različite ekosisteme.
 

Mjerni parametri hemijskog sastava padavina:

• pH
• elektroprovodljivost
• Ca²⁺
• Mg²⁺
• K⁺
• Na⁺
• sulfati
• nitrati
• hloridi
• bikarbonati
• amonijum
• taložne čestice/sediment

Hidrometeorološki zavod je uključen u globalnu mrežu monitoringa EMEP, kao integralnog dijela jednog od protokola Konvencije o prekograničnom transportu zagađenja putem atmosfere na velike daljine (CLRTAP), Protokola EMEP, još od 1991. Na meteorološkoj stanici Žabljak uspostavljeno je mjerno mjesto, na kome je realizovan tadašnji programski obim EMEP monitoringa. Mjerni program se sastojao od 24-časovnog uzorkovanja vazduha i padavina i mjerenja sadržaja dima i SO2 u vazduhu, odnosno parametara osnovnog hemizma padavina (pH, elektroprovodljivost, sadržaj jona Ca, Mg, Na, K, NH4, Cl, NO3, SO4 i HCO3) i sadržaja teških metala Hg, Pb i Cd u padavinama.

Prva faza u realizaciji monitoringa EMEP je obuhvatila period 1991-1999. Primarna nadležnost je pripadala Saveznom hidrometeorološkom zavodu (priprema absorpcionih reagenasa, transport opreme i uzoraka, mjerenja sadržaja parametara i izvještavanje prema EMEP centru). Naš Zavod je vršio transfer pristigle opreme za uzorkovanje do stanice Žabljak, sakupljanje uzoraka, njihov transport za SHMZ i održavanje stanice.

Druga faza, 1999-2019, je karakterisana samostalnom nadležnošću našeg Zavoda, koji je nastavio sa prethodnim uzorkovanjem i mjerenjima, osim mjerenja metala, ali je izvještavanje prema EMEP izostalo. U posljednjih nekoliko godina Zavod je ipak izvještavao centar EMEP o rezultatima kvaliteta padavina, mada su ovi podaci imali status informativnih, s obzirom da se analize nijesu vršile propisanom EMEP metodologijom.

Treća faza počinje 2019, premještanjem stanice na reprezentativnu lokaciju na području naselja Velimlje, kao i nabavkom i instalacijom nove mjerne opreme na stanici i u centralnoj laboratoriji Zavoda. Namjenska napredna analitička oprema je nabavljena kroz IPA projekat „Jačanje kapaciteta za upravljanje kvalitetom vazduha u Crnoj Gori“. Automatska (na stanici) i analitička (laboratorija Zavoda) oprema omogućava sprovođenje monitoringa EMEP na nivou 1, u skladu sa propisanom metodologijom. Program monitoringa obuhvata automatsko mjerenje sadržaja SO2, NOx i O3, u real-time režimu, automatsko uzorkovanje PM10 i PM2,5 i automatsko uzorkovanje padavina, „wet only“ metodom. Automatskim mjerenjem su uključeni i meteorološki parametri (pravac i brzina vjetra, temperatura vazduha, količina padavina), neophodni za tumačenje i ocjenu transporta i depozicije zagađenja. Sve metode mjerenja će se sukcesivno uključivati u obim akreditacije laboratorije, prema MEST ISO standardima kvaliteta. Zavod će regularno izvještavati o rezultatima mjerenja u formatu EMEP protokola.

Objekti na stanici Velimlje, osim smještaja mjerne opreme, omogućuju rad osoblja u prigodnoj laboratoriji i smještaj gostujućeg osoblja, koje bi po potrebi boravilo na stanici.